Janneke Wittekoek is één van de eerste cardiologen die zich inzette voor het vrouwenhart. Al sinds 2005 komt zij regelmatig in de media om aandacht te vragen voor de verschillen tussen het mannen- en het vrouwenhart. Zij is eigenaar van HeartLife Klinieken. Hier behandelt zij vrouwen, maar ook mannen, met specifieke (vrouwen)hartproblemen. Dr. Janneke heeft een passie voor preventie, en HeartLife biedt dan ook medische begeleiding aan op het gebied van leefstijl en gezondheidsbevordering.
Sinds wanneer bent u zich specifiek gaan richten op het vrouwenhart?
Tijdens mijn opleiding Cardiologie in het AMC. Er kwamen opvallend veel vrouwen op onze Eerste Harthulp met veel klachten. We konden nooit wat vinden en schreven in de ontslagbrief: “Onbegrepen thoracale pijnklachten, meest waarschijnlijk stress-gerelateerd.” Ik vond dat zo onbevredigend dat ik op onderzoek uit ben gegaan. Ik wilde erachter komen wat deze vrouwen mankeerden.
Wanneer was dat ongeveer?
Het is een proces. Eerst duik je de literatuur in. De onderzoeksvraag was toen: wat zijn er voor oorzaken van pijn op de borst? In de meeste literatuur is de top drie respectievelijk: een dichtgeslibd bloedvat rond het hart, een probleem met maag en/of slokdarm of een probleem met spieren of botten (myalgeen).
Dan kom je in literatuur tegen dat “onbegrepen pijn op de borst” veel meer bij vrouwen voorkomt dan bij mannen. Ik stuitte op allerlei interessante studies en initiatieven in Amerika. De eerste literatuur en wetenschap daarover dateert al van begin jaren 90. Ik heb contact gezocht met Angela Maas, die destijds een vrouwenpoli was gestart in Kampen. Zij had speciale vragenlijsten waarmee je kon vragen naar vrouw-specifieke risicofactoren zoals bijvoorbeeld overgangsklachten of hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap. Daar ben ik mee verder gegaan.
In 2005 heb ik mijn eerste praatje gehouden over vrouwen met onbegrepen klachten van pijn op de borst. Vroeger noemden ze dat syndroom X. Een paar jaar later, in 2008, ging ik aan de slag bij Cardiologie Centrum Almere. Vanaf toen ben ik meer publiciteit gaan maken voor het vrouwenhart. Ik vond het verschrikkelijk om te zien dat zoveel vrouwen verkeerd werden behandeld. Zowel bij de vrouwen zelf als de artsen was er nog te weinig kennis over het vrouwenhart. Met mijn lezingen en blogs wilde ik op een leuke manier kennis over het vrouwenhart verspreiden. Ik vind het belangrijk om vrouwen meer bewust te maken van hun eigen hartgezondheid.
Zeker de oudere huisarts zat soms met de armen over elkaar onderuitgezakt te luisteren
U bent één van de cardiologen die het vrouwenhart in Nederland op de kaart heeft gezet. Welke resultaten heeft uw strijd al opgeleverd?
De bewustwording bij vrouwen en zorgprofessionals dat het vrouwenhart anders ziek wordt staat op de kaart. We hebben een vrouwenhart-awareness dag (Dress-Red-Day) sinds 2009. Er is meer geld beschikbaar gekomen voor onderzoek naar vrouwen en hart- en vaatziekten. Ik heb HeartLife opgericht. En er is nu ook een website VrouwenHart.nl en een facebookpagina VrouwenHart.nl! Ik ben best tevreden als ik de balans opmaak.
Merkt u al een verandering bij cardiologen?
Langzaamaan komt er bij de huisartsen en cardiologen meer aandacht voor het vrouwenhart. Het probleem wordt serieus genomen in de spreekkamer. Lange tijd was er veel weerstand binnen de professionele wereld. Dat was zwemmen in een bad met modder, maar ik ben blij om te zien dat er een verandering gaande is. Ondertussen ga ik door met mijn missie om het vrouwenhart op de kaart te zetten. Dit doe ik onder andere via blogs, magazines, boeken, tv-programma’s en vorig jaar heb ik drie keer in een uitverkocht De La Mar theater mogen staan met De Vrouwenhart Show. Medical infotainment noem ik dat: op een leuke manier wetenschappelijke kennis overdragen aan het publiek. Zodat de vrouwen (maar ook mannen) weten hoe ze klachten kunnen herkennen en voorkomen.
Met de werkgroep Gender van de NVVC hebben we al een paar keer een bijscholing georganiseerd maar die werd steeds afgezegd omdat er te weinig aanmeldingen waren. Door de omstandigheden (corona) gaan we het nu online doen. Dat blijkt voor mensen veel gemakkelijker. Voor sommigen is het ook prettig dat ze het nu anoniem kunnen doen. Alsof er een soort schaamte voor is, dat is wel treurig.
Het is een vrouwending. Waarom mogen we dat niet gewoon zo keihard uitspreken?
En bij huisartsen?
Die ontwikkeling is wel interessant. Toen ik als jonge cardioloog voor een groep huisartsen stond te praten, met Amerikaanse medische literatuur als backup, ervoer ik altijd wel enige weerstand. Zeker de oudere huisarts zat soms met de armen over elkaar onderuitgezakt te luisteren. Een vrouw vertelde mij een keer: “Mijn huisarts noemt u dokter Lariekoek.” Toen heb ik die vrouw onderzocht en behandeld. Ik heb de diagnose naar die huisarts gestuurd, ondertekend met “Dokter Lariekoek”. Hij hing direct aan de telefoon: “Als we iedereen zo gaan behandelen dan wordt de zorg onbetaalbaar.” Deze beste man begrijpt dus niks van het preventie-principe. Inmiddels zijn we 10 jaar verder. Nu mag ik wel zeggen dat ik een autoriteit op dit gebied ben. Ze willen heel graag dat ik kom praten. Er komen steeds meer bewijzen in de literatuur. Dus dat is zeker aan het kantelen.
Welke strijd is er nog te voeren voor het vrouwenhart?
Het vrouwenhart staat in ieder geval op de onderzoeksagenda, wat enorm helpt in het genereren van nog meer wetenschap om protocollen en richtlijnen te onderbouwen. Dat is belangrijk. Ook is er aandacht voor in de politiek maar nog te weinig. Er moet veel meer aandacht komen voor man/vrouw-verschillen in diverse opleidingen.
Wat doet u om eventuele sceptische of onwetende collega’s te informeren en overtuigen?
De collegae die nu nog zeggen dat het onzin is, maken zichzelf echt belachelijk. Om de professionals beter te informeren maak ik (geaccrediteerde) e-learnings, schrijf ik in vakbladen, geef ik webinars en treed ik op bij symposia. Ik zie het als een belangrijk onderdeel van mijn (levens)werk. Het wordt ook steeds leuker om te doen, omdat er ook steeds meer wetenschap beschikbaar komt. We hebben met de werkgroep Gender van van de NVVC een leidraad geschreven voor behandeling van een ziektebeeld dat voornamelijk bij vrouwen voorkomt. Het woord ‘vrouwenhart’ wordt het liefst vermeden, net als ‘vrouwencardioloog’. Op de één of andere manier krijgen de collegae daar jeuk van. Daar word ik alleen maar recalcitrant van. Zeker als je gaat kijken naar risicofactoren tijdens zwangerschap, hartschade door bestralingen en chemo bij borstkanker. Het is een vrouwending. Waarom mogen we dat niet gewoon zo keihard uitspreken? Ik blijf het woord vrouwenhart in ieder geval zeker gebruiken!
Inmiddels wordt steeds meer bekend dat ook mannen specifieke vrouwenhartproblemen kunnen hebben.
De spasme-provocatietesten zijn aanvankelijk ontwikkeld voor mannen in het verre Oosten. In Korea en Japan kwamen veel mannen op de Eerste Hulp met onbegrepen pijn op de borst. Die mannen hadden vaak veel stress en slaaptekort maar geen aderverkalking, door hun dieet van voornamelijk rauwe vis, rijst en groenten. Hartcatheterisaties lieten vaak geen afwijkingen zien. Met die spasme-provocatietesten kon de diagnose coronairspasmen worden gesteld.
Die spasme-test is een beetje in de vergetelheid geraakt. Toen het steeds duidelijker werd dat bij vrouwen met onbegrepen klachten van pijn op de borst er een relatie is met gestoorde motoriek van de (kleine) kransslagaders, werd deze test nieuw leven ingeblazen. Toen bleek dat het vaak coronairspasmen zijn in plaats van problemen met de kleine vaatjes.
Ik heb in mijn praktijk ook een aantal mannen met onbegrepen klachten. Daar zitten ook mannen bij die migraine hebben of opvliegers. Ongetwijfeld komen daar ook de hormonen in beeld. Mannen kunnen ook veel vrouwelijke hormonen hebben. Het hele hormonale deel is te lang genegeerd geweest.
Ik richt me op awareness bij de vrouwen zelf, omdat het bij de zorgprofessionals zo traag gaat
U noemde zelf al De Vrouwenhart Show, waar we als VrouwenHart-team uiteraard ook bij aanwezig zijn geweest. We vonden het bijzonder hoeveel interactie met het publiek er is tijdens uw show. Levert dit nieuwe inzichten op over het vrouwenhart?
Ja, ik denk het wel. Het theater is even één grote spreekkamer. Veel vrouwen zeggen na afloop dat ze weer heel veel geleerd hebben. Ik denk soms in herhalingen te vallen. Maar dat is blijkbaar niet zo! Ik leer ook veel van het publiek, test ook de wetenschap. Het is dus echt zo dat een groot deel van de vrouwen gewoon niet naar de dokter gaat en klachten wegstopt. En er zijn nog te veel vrouwen die totaal geen inzicht hebben in hun risicofactoren. Ken-je-getallen, oftewel ken-je–riscofactoren is echt mijn missie. Iedere vrouw van vijftig, liefst (veel) jonger, moet weten wat haar cholesterol, bloeddruk en glucose is. Mijn boeken ‘Het vrouwenhart’, ‘Healthy Heart’, het ‘Vrouwenhart Werkboek’ en mijn laatste boek met gynaecoloog Dorenda van Dijken ‘Hart en Hormonen’ zijn verplicht leesvoer!
Welke ontwikkelingen verwacht u op het gebied van het vrouwenhart?
De diagnostische testen om onderzoek te doen naar de (kleine) kransslagaders nemen een enorme vlucht. Hopelijk worden de richtlijnen aangepast en gaan we meer naar persoonlijke geneeskunde in plaats van protocolgeneeskunde.
Waar ligt uw eigen focus voor de komende twee jaar?
Inmiddels heb ik meer dan 4000 vrouwen gezien bij HeartLife, en een schat aan informatie en data verzameld die ik graag wil gaan analyseren en publiceren. Publiek en professionals informeren door middel van publicaties en via mijn spreekuren. Verder denk ik na over slimme technieken om vrouwen over de hele wereld te kunnen helpen. Kennis delen is enorm belangrijk.
Over het delen van kennis gesproken: hoe kunnen we als VrouwenHart zo goed mogelijk met u samenwerken?
We kunnen samenwerken door kennis en ervaringen te delen. Maar dat gebeurt al toch? Ik volg jullie eerlijk gezegd niet in detail. Maar ik weet natuurlijk in grote lijnen wat jullie doen. Ik wil bewust geen lid worden omdat ik me dan teveel ga bemoeien met alle verhalen, dat kost net teveel tijd! Maar ik beveel jullie website VrouwenHart.nl, jullie facebookpagina VrouwenHart.nl en jullie facebookgroepen vaak aan bij patiënten, binnen HeartLife en in de media.
Voor meer informatie over HeartLife: heartlife.nl/
Instagram: heartlife_klinieken
De e-learnings zijn hier te vinden: heartlife.nl/e-learning/ Deze zijn alleen toegankelijk voor zorgprofessionals met een DOC-access. Maar als patiënt kun je deze link natuurlijk altijd doorgeven aan je (huis)arts.
Janneke’s nieuwe boek, dat zij samen met gynaecoloog Dorenda van Dijken schreef: heartlife.nl/nieuw-boek-hart-en-hormonen-fit-de-overgang-in/
Tekst: Janneke Wittekoek / Annemiek Hutten
Alle interviews op deze website zijn eigendom van VrouwenHart.nl. Deze mogen NIET worden verveelvoudigd, gekopieerd, gepubliceerd, opgeslagen, aangepast of gebruikt in welke vorm dan ook, online of offline, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van onze redactie.
