Veel hartpatiënten krijgen statines[1] voorgeschreven. Deze verlagen het cholesterol, en daarmee de kans op hart- en vaatziekten. Maar hier blijkt een sekseverschil in te zitten: vrouwen krijgen minder vaak statines voorgeschreven dan mannen. En áls vrouwen statines voorgeschreven krijgen, dan krijgen ze gemiddeld een lagere dosering dan mannen. Is dit terecht? En wie statines zegt, denkt ook meteen aan bijwerkingen. Zitten hier ook sekseverschillen in?
Onderzoekers van UMC Utrecht deden een onderzoek waarbij ze gebruik maakten van de patiëntgegevens van 13 cardiologische centra. We spraken hierover met onderzoeker Sophie Bots.
Jullie hebben een onderzoek gedaan waarbij jullie gebruik maakten van patiëntgegevens van cardiologische centra. Waarom hebben jullie voor deze onderzoeksopzet gekozen?
Er is nog veel onduidelijkheid over de werkzaamheid van statines bij vrouwen met laag cardiovasculair risico, waar statines vaak als preventief middel gegeven worden. Dit komt doordat vrouwen minder dan mannen meedoen aan wetenschappelijke trials. Daardoor is het lastig om man/vrouw-verschillen aan te tonen. Ook de meta-analyses[2] van trials geven contrasterende resultaten. Dit was voor ons reden om dit onderwerp te onderzoeken door middel van zorgdata[3].
Welke sekseverschillen hebben jullie in dit onderzoek gevonden?
We zagen dat statines het risico op overlijden door hart- en vaatziekten verminderden bij zowel mannen als vrouwen, maar dat het effect sterker was bij vrouwen. Daarnaast hebben we hoge en lage doseringen vergeleken, en zagen we hier geen duidelijke verschillen in het effect. Dit suggereert dat, in deze populatie, een lage dosis statine al veel effect kan hebben op preventie.
We zagen dat statines het risico op overlijden door hart- en vaatziekten verminderden bij zowel mannen als vrouwen, maar dat het effect sterker was bij vrouwen.
Wat betekenen deze resultaten voor het voorschrijven van statines? Zal er beter gezocht worden naar de juiste dosering?
Ik hoop dat de resultaten van mijn onderzoek een impuls zijn in die richting. Het is lastig om op basis van deze ene studie het voorschrijfgedrag van statines te veranderen, ook omdat medische richtlijnen voornamelijk gebaseerd zijn op gerandomiseerde trials, en minder op observationeel onderzoek zoals dit. Maar dit onderzoek voegt zich wel bij eerder werk dat roept om onderzoek naar geslachtsspecifieke behandeling, zoals bijvoorbeeld andere doseringen. Ik hoop dat dit groeiende geluid op een gegeven moment zal resulteren in nieuwe trials naar geslachtsspecifieke dosering en de toegevoegde waarde van statines in vrouwen met een laag cardiovasculair risico.
Als we het over statines hebben, moeten we het ook over bijwerkingen hebben. Want van statines is bekend dat ze veel bijwerkingen geven. Ook hier blijkt een sekseverschil: vrouwen lijken er meer last van te hebben dan mannen. Denk je dat vrouwen ook echt meer last hebben van bijwerkingen dan mannen? Of is er bijvoorbeeld een verschil in registratie?
Dat is lastig te zeggen, omdat de redenen waarom mensen met medicatie stoppen vaak slecht worden bijgehouden. We weten uit onderzoek dat vrouwen vaker bijwerkingen melden dan mannen, maar het is lastig te onderscheiden of dit komt doordat ze daadwerkelijk vaker bijwerkingen ervaren of doordat ze eerder geneigd zijn deze te melden bij bijvoorbeeld hun arts of het bijwerkingencentrum Lareb. Daarnaast worden bijwerkingen vaak slecht bijgehouden in bijvoorbeeld zorgdata, en kijken trials voornamelijk naar serieuze bijwerkingen (die tot dood of ziekenhuisopname kunnen leiden), en minder naar mildere klachten, terwijl deze voor patiënten wel heel storend kunnen zijn[4].
We weten dat vrouwen vaker bijwerkingen melden dan mannen, maar het is lastig te onderscheiden of dit komt doordat ze daadwerkelijk vaker bijwerkingen ervaren, of dat ze eerder geneigd zijn deze te melden.
Veel vrouwen (en mannen) in onze achterban slikken statines. En velen klagen over de bijwerkingen. Vooral spierpijn wordt vaak genoemd. Daartegenover staat een enkeling die er geen last van heeft. Is er onderzoek gedaan naar verschillen tussen mensen met veel en weinig last van bijwerkingen?
Dat is een goede vraag, en zover ik weet is hier wat betreft statines weinig over bekend. Helaas is onderzoek naar bijwerkingen lastig, zoals ik eerder al zei. Naast dat de beschikbare data niet altijd toereikend is, speelt ook nog het nocebo-effect. Dit is het omgekeerde van een placebo-effect, waarbij mensen zich beter voelen na het innemen van een geneesmiddel omdat ze geloven dat het geneesmiddel effect heeft. Het nocebo effect houdt in dat mensen bijwerkingen ervaren na het innemen van een middel omdat ze verwachten deze bijwerking te krijgen. Dit is voor statines specifiek een keer aangetoond in een trial. Toen deelnemers nog niet wisten of ze een statine of een placebo kregen, was het aantal meldingen van spierpijn gelijk tussen de groepen. Toen daarna aan deelnemers werd verteld welk van de twee middelen ze kregen, nam het aantal meldingen van spierpijn in de statinegroep ineens sterk toe. Dit neemt echter niet weg dat patiënten bijwerkingen ervaren, en dat deze hun dagelijks leven in de weg zitten.
In onze facebookgroepen zien we best vaak dat vrouwen stoppen met statines omdat ze teveel last hebben van de bijwerkingen. Sommigen nemen dan hun toevlucht tot rode gist. Wat vind je daarvan?
Ik ben zelf geen arts, dus ik wil geen uitspraken doen over behandeling. Als epidemioloog geloof ik natuurlijk in statines en zie ik graag dat mensen hun medicatie innemen volgens voorschrift. Aan de andere kant kan ik me als mens heel goed voorstellen dat je geen medicatie wilt nemen als je je daardoor elke dag ellendig voelt. Ik denk dat het belangrijk is dat deze vrouwen hun keuze kunnen (en willen) overleggen met hun behandelend arts, en dat hun arts hun klachten serieus neemt en meedenkt.
Zou je nog vervolgonderzoek willen doen naar statines?
Ik zou heel graag verder willen kijken naar bijwerkingen, omdat daar nog zo weinig over bekend is. Het is nu nog lastig dat bijwerkingen slecht worden bijgehouden. Dat heeft onder andere met technische factoren te maken. In de dataset waarmee ik gewerkt heb, was er een poging gedaan om het verzamelen van informatie over bijwerkingen te standaardiseren. Het idee was dat artsen deze informatie in een apart veld invoerden, en dan door middel van drop-down menu’s gedetailleerde informatie gaven over bijvoorbeeld het type bijwerking. In de praktijk bleek dat artsen hier geen tijd voor hadden en dus alles in de samenvatting schreven. Voor onderzoekers is het dan lastig om alle gegevens uit die tekst te halen en te kunnen vergelijken. Het zou beter zijn als er standaard systeem zou komen, wat bijvoorbeeld automatisch gestandaardiseerde labels geeft aan bijwerkingen die de artsen invoeren. Hierbij is het belangrijk dat het systeem ook gebruiksvriendelijk moet zijn voor artsen.
Ik denk dat het belangrijk is dat deze vrouwen hun keuze kunnen (en willen) overleggen met hun behandelend arts, en dat hun arts hun klachten serieus neemt en meedenkt.
Kunnen wij hier als patiënten ook een rol in spelen? Zouden patiënten bijvoorbeeld bijwerkingen vaker moeten melden?
In Nederland wordt al veel gemeld. We hebben Lareb, waar heel veel meldingen worden gemaakt. Melden is altijd goed natuurlijk. Maar wat ik zou willen is dat er een actieve studie opgezet zou worden, waarbij je mensen gaat volgen, en vragen naar bijwerkingen. Hier ligt ook een taak voor artsen. Patiënten melden hun bijwerkingen over het algemeen bij de arts, maar daarna is de vraag of de arts dit opschrijft en hóe de arts dit opschrijft. Als onderzoeker zou ik me willen inzetten om hier meer standaardisering in te krijgen, zodat we goede data krijgen over man/vrouw-verschillen.
Tot slot:
Het gehele artikel is hier te lezen: https://openheart.bmj.com/content/openhrt/9/1/e001900.full.pdf
Lees ook ons eerdere interview met Sophie Bots: https://vrouwenhart.nl/nieuws-over-hartinfarct-bij-vrouwen-vrouwenhart/meerwaarde-van-reguliere-zorgdata-in-onderzoek-naar-man-vrouwverschillen/
Tekst: Sophie Bots / Annemiek Hutten
Alle columns, interviews en andere redactionele artikelen op deze website zijn eigendom van VrouwenHart.nl. Deze mogen NIET worden verveelvoudigd, gekopieerd, gepubliceerd, opgeslagen, aangepast of gebruikt in welke vorm dan ook, online of offline, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van onze redactie.
[1] Statines zijn medicijnen om het cholesterol te verlagen. De meeste van deze medicijnen eindigen op ‘statine’, zoals Atorvastatine, Simvastatine, vandaar de naam statines.
[2] Een meta-analyse is een onderzoeksmethode waarbij de resultaten van verschillende onderzoeken op een bepaald onderwerp met elkaar vergeleken worden.
[3] Zorgdata zijn gegevens van patiënten die door de zorgverlener worden bijgehouden.
[4] Zie ook ons interview met Dr. Loes Visser over haar ondezoek naar sekseverschillen in bijwerkingen van geneesmiddelen: https://vrouwenhart.nl/vrouwenhart-professionals/vrouwenhart-interview-met-dr-loes-visser/
