Onlangs gaf Bernadet Santema in onze facebookgroep VrouwenHart een uitleg over hartfalen. Omdat dit webinar alleen toegankelijk was voor groepsleden, maar zeker ook interessant is voor anderen, geven we hieronder een samenvatting van dit webinar. Eerst geven we een uitleg over hartfalen. Vervolgens wordt een aantal vragen uit de lotgenotengroep behandeld. Daarna gaan we in op wetenschappelijk onderzoek naar (medicijnen voor) hartfalen.
Bernadet Santema werkt als arts-onderzoeker op de afdeling Cardiologie van het Universitair Medisch Centrum Groningen, waar zij onderzoek doet naar verschillen tussen mannen en vrouwen met hartfalen. (Zie ook: www.vrouwenhart.nl/vrouwenhart-professionals/interview-met-bernadet-santema/)
Uitleg over hartfalen
Wanneer spreken we van hartfalen?
Bij hartfalen schiet de hartpompfunctie tekort om alle organen en weefsels van voldoende bloed te voorzien. Dit leidt tot verschillende lichamelijke klachten als kortademigheid, vermoeidheid en vocht vasthouden. Grofweg kunnen we deze aandoening indelen in twee soorten: hartfalen met een verminderde knijpkracht en hartfalen met een behouden knijpkracht. Voor de klachten maakt dit verschil niet zoveel uit, maar voor de behandeling wel. Daarom beschrijven we hieronder de verschillen tussen deze twee vormen van hartfalen.
Hartfalen met een verminderde knijpkracht (systolisch hartfalen)
Dit type hartfalen kennen we al heel lang en wordt vaak beschouwd als het ‘klassieke’ type hartfalen. Hier is al veel over bekend, en er zijn ook al veel medicijnen voor beschikbaar. Bij dit type hartfalen zie je vaak dat de hartkamer steeds wat groter wordt, en de hartspierwand relatief dun is. We zien dit type hartfalen vooral in mannen (± 75% mannen, 25% vrouwen).
Hartfalen met een behouden knijpkracht (diastolisch hartfalen)
Over deze vorm van hartfalen is nog veel minder bekend, omdat er pas sinds een jaar of 10 grondig onderzoek naar gedaan wordt. Bij dit type hartfalen is de hartspier vaak verdikt. Er is maar weinig ruimte voor het bloed dat weggepompt moet worden. Het ontspannen gaat vaak te traag, waardoor het hart harder moet werken. Dit type hartfalen zien we vaker in vrouwen dan in mannen, vooral op oudere leeftijd.
Adapted from Servier Medical Art licensed onder CC BY 3.0
Oorzaken van hartfalen
Er zijn veel mogelijke oorzaken. In Nederland zien we vooral veel hartfalen nadat patiënten een eerder hartinfarct hebben doorgemaakt, en ten gevolge van een te hoge bloeddruk. Hier is wederom een verschil voor mannen en vrouwen: bij mannen is een hartinfarct vaker de oorzaak, en bij vrouwen vaker een te hoge bloeddruk.
Andere oorzaken van hartfalen zijn bijvoorbeeld hartklepaandoeningen, hartritmestoornissen of een (al dan niet genetische) hartspierziekte. Ook kunnen er oorzaken buiten het hart zijn, bijvoorbeeld na chemotherapie, nier- of longaandoeningen of overmatig alcoholgebruik.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
In plaats van een makkelijk te diagnosticeren ziekte is het meer een verzameling van symptomen en tekenen van het lichaam. Daarom wordt de diagnose gesteld door een combinatie van drie dingen: klachten van hartfalen, tekenen van hartfalen aan het lichaam die de arts kan zien of horen en afwijkingen aan het hart die te zien zijn op een echo.
Hoe kun je deze aandoening behandelen?
De behandeling begint met een gezonde leefstijl: gezond eten, voldoende beweging, en vaak wordt er een relatieve vocht- en zoutbeperking besproken. Ook moet er gecontroleerd worden op onderliggende risicofactoren, zoals diabetes en een te hoge bloeddruk.
Daarnaast moet goed gekeken worden waardoor het hartfalen is ontstaan. Als er een vernauwing in de kransslagaders is, kan er soms een stent of een omleiding geplaatst worden. Is er een vernauwing of lekkage in de hartkleppen, dan kan er soms een nieuwe klep nodig zijn. Nog verdergaande ingrepen zijn bijvoorbeeld het plaatsen van een pacemaker, en in uitzonderlijke gevallen wordt er zelfs een steunhart geplaatst of een harttransplantatie verricht. Maar de belangrijkste behandeling van hartfalen bestaat uit medicijnen.
Medicijnen voor hartfalen
Bij medicatie zien we belangrijke verschillen tussen mannen en vrouwen. Bernadet Santema doet hier ook vooral onderzoek naar. Momenteel zijn de richtlijnen voor de behandeling en doseringen nog altijd gelijk voor mannen en vrouwen. In eerder onderzoek toonden Bernadet en haar collega’s aan dat de optimale dosering van medicatie voor vrouwen met hartfalen mogelijk lager ligt dan voor mannen. Bij vrouwen bleek de helft van de aanbevolen dosering al heel gunstige effecten te hebben. Bij mannen waren juist de hoge doseringen het meest optimaal. Er is nog wel meer onderzoek nodig voordat de richtlijnen hierop aangepast kunnen worden.
De prognose
Een vraag die erg leeft onder patiënten is uiteraard de prognose. Maar dat blijkt meteen ook een heel lastige vraag. Hartfalen betreft een heel palet van mensen. Aan de ene kant van dat palet heb je mensen die ernstig ziek zijn, en die bijvoorbeeld vaak in het ziekenhuis liggen vanwege hun aandoening. Aan de andere kant van het palet zijn er mensen die jarenlang stabiel zijn op medicijnen, en die ondanks hun aandoening een prima conditie weten te houden.
Het is heel belangrijk dat je op zoek gaat naar de oorzaak. Als je die weet aan te pakken, dan kun je het hartfalen behandelen, waardoor de schade zoveel mogelijk beperkt kan worden.
Vragen uit de lotgenotengroep VrouwenHart
Is diastolisch hartfalen een gevolg van CMD?
Binnen het UMCG is niet genoeg expertise over CMD[1] om hier een duidelijke uitspraak over te doen. Maar bij diastolisch hartfalen wordt wel steeds meer onderzoek gedaan naar CMD, waarin er bijvoorbeeld metingen worden gedaan van de haarvaten van het hart. Dan zie je in de dikke hartspier vaak dat daar CMD te zien is. Maar de vraag is dan wat de kip en het ei is: is de CMD het gevolg van hartfalen, of andersom?
[1] CMD staat voor coronaire microvasculaire dysfunctie. CMD staat ook wel bekend als MCD, dit betekent in praktijk hetzelfde.
Kan hartfalen nog overgaan?
Dat hangt erg van de oorzaak af. Als het bijvoorbeeld wordt veroorzaakt door een hartritmestoornis, en je behandelt die ritmestoornis, dan kan iemand er helemaal van af komen. Maar vaak zie je toch dat de hartspier aangetast is en dat het hart kwetsbaar is.
Stel, je twijfelt of je hartfalen hebt. Hoe kun je dan duidelijkheid krijgen?
Je begint met kijken of je lichamelijke klachten hebt die bij hartfalen horen. Daarna kun je vragen om lichamelijk onderzoek, en daarna kan er een echo gedaan worden. Als je die combinatie van die drie hebt, dan kan het goed zijn dat er sprake van is. Maar het blijft een breed spectrum waarbij mensen vaak van alles een beetje hebben. Een duidelijke diagnose is toch soms lastig te stellen.
Welke medicijnen zijn er?
Voor systolisch hartfalen (verminderde knijpkracht) zijn al heel veel medicijnen. Vaak zijn dat medicijnen die de hartspier proberen te ondersteunen en plasmiddelen (diuretica) die ervoor zorgen dat je overtollig vocht kwijtraakt. Voor diastolisch hartfalen (behouden knijpkracht) zijn helaas nog niet echt geschikte medicijnen gevonden, maar worden ook vaak plastabletten gegeven. Hier wordt nu wel onderzoek naar gedaan.
Welke relatie is er tussen hormonen en hartfalen?
Bij vrouwen die in de overgang komen, veranderen de hormoonspiegels. De beschermende werking van de vrouwelijke hormonen (oestrogeen) valt weg. Tegelijk neemt de aderverkalking een sprint. Daarmee neemt de kans toe, zeker als er ook nog andere risicofactoren zijn (roken, erfelijkheid, cholesterol, hoge bloeddruk, suikerziekte).
Is er ook iets bekend over rol van hormonen vóór de overgang? Bijvoorbeeld rond de zwangerschap.
Over het algemeen hebben vrouwen meer vrouwelijke hormonen (oestrogeen) en mannen meer mannelijke (testosteron). Maar ook binnen mannen en vrouwen zie je verschillen. Bijvoorbeeld bij vrouwen die relatief veel testosteron hebben, waar mogelijk een verband is tussen meer aderverkalking en hartfalen. Maar dat verklaart niet het hele verhaal. Hormoonspiegels kunnen ook veranderen doordat vrouwen hormonen moeten slikken, of bijvoorbeeld door de anticonceptiepil of verwijderde eierstokken. Maar er is te weinig onderzoek gedaan om te kunnen zeggen hoe dit het risico beïnvloedt.
Wat is de invloed van stress?
Stress heeft zeker invloed op hartfalen. Een extreem voorbeeld is takotsubo cardiomyopathie (het gebroken hartsyndroom). Dat is een hartziekte die vrij spontaan op kan treden na een stressvolle gebeurtenis. Dat kan zowel emotionele of fysieke stress zijn geweest. Dit syndroom komt 9 keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen.
Stress is sowieso niet goed voor het hart. Als er veel stress in het lichaam is, wordt de hartslag sneller, en de bloeddruk hoger. Op korte termijn is dat niet zo schadelijk, maar op lange termijn kan het wel schadelijk zijn.
Wat zegt het LVEF-percentage?
Bij hartfalen wordt vaak de ejectiefractie genoemd (LVEF). Dat is een percentage dat uitdrukt hoeveel bloed er bij het samentrekken van de hartspier uit de linkerkamer wordt geperst. Het is een goede indicatie voor de spierkracht van het hart. Maar dit percentage zegt eigenlijk alleen iets over de knijpkracht tijdens het pompen, en dus niet over de ontspanningsfase.
Wetenschappelijk onderzoek naar medicijnen voor hartfalen
Bij onderzoek naar hartfalen is rond de 80% van de deelnemers man (vaak blank). De aantallen vrouwen zijn dan te klein om duidelijke uitspraken te doen over man/vrouw-verschillen. Daardoor zijn de richtlijnen nu nog vooral gebaseerd op blanke mannen.
Dat vrouwen minder in wetenschappelijk wetenschappelijk worden meegenomen, vindt onder andere zijn oorsprong in het softenon-drama. Artsen zijn daarna terughoudend geworden om onderzoek te doen bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Maar vrouwen lijken er soms zelf ook minder voor open te staan. Vaak weten vrouwen niet dat ze zelf aan hun arts kunnen vragen of er wetenschappelijk onderzoek is waar ze aan mee zouden kunnen doen.
Weet u dat u ook kunt bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek?
Uit het bovenstaande wordt duidelijk dat vrouwen nog onvoldoende deelnemen aan wetenschappelijk onderzoek. Vaak komt dit doordat zij er niet op de hoogte zijn van wat deelname precies inhoudt. Vanuit het UMCG en in vele ziekenhuizen in Nederland wordt op dit moment onderzoek gedaan naar het effect van digoxine (vingerhoedskruid) op hartfalen (de DESICION studie). Maar er wordt nog veel meer onderzoek gedaan waar u wellicht een bijdrage aan kunt leveren.
DECISION studie
In de DECISION studie wordt onderzoek gedaan naar het effect van digoxine (vingerhoedskruid) op hartfalen. Dit is een medicijnen dat al sinds de middeleeuwen gebruikt wordt. Het wordt nu alleen in lage doseringen voorgeschreven. Er wordt onderzocht of een betere (lage) dosering van dit medicijn kan leiden tot minder ziekenhuisopnames voor hartfalen, en of patientendoor dit medicijn langer leven met hartfalen. Ook wordt onderzocht of dit medicijn minder bijwerkingen oplevert dan vergelijkbare medicijnen.
Wie kan meedoen aan dit onderzoek?
We zoeken 982 patiënten met hartfalen die:
- een verminderde knijpkracht van het hart hebben, met een LVEF van minder dan 50%
- onder behandeling van een cardioloog zijn vanwege hartfalen
- nog geen digoxine gebruiken (een medicijn voor boezemfibrilleren).
Wat wordt er van de deelnemers verwacht?
- Deelname aan het onderzoek duurt 3-5 jaar.
- Het onderzoek begint met een keuring waarin wordt gekeken of u echt geschikt bent voor dit onderzoek. Vervolgens wordt u iedere 6 maanden gekeurd. We proberen dit te combineren met uw reguliere controles in het ziekenhuis.
- Er wordt gevraagd om klachten en bijwerkingen bij te houden.
- U krijgt een lichamelijk onderzoek, er wordt een hartfilmpje gemaakt (ECG) en er wordt bloed afgenomen.
- Er wordt gevraagd om een vragenlijst over de kwaliteit van leven in te vullen.
Heeft u interesse om mee te doen aan dit onderzoek?
Stuurt u dan een e-mail aan decision@umcg.nl.
Eva Boorsma, arts-onderzoeker, neemt dan contact met u op.
Twijfelt u of aan de voorwaarden voldoet?
Stuur dan ook een mail. Wij kunnen dan samen met u bepalen of u aan het onderzoek kunt meedoen.
Kunt u niet meedoen aan deze studie, maar wilt u wel graag meewerken aan wetenschappelijk onderzoek?
Geef dit dan aan bij uw cardioloog!
Tekst: Annemiek Hutten / Bernadet Santema
Alle redactionele artikelen op deze website zijn eigendom van VrouwenHart.nl. Deze mogen NIET worden verveelvoudigd, gekopieerd, gepubliceerd, opgeslagen, aangepast of gebruikt in welke vorm dan ook, online of offline, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van onze redactie.
Geef een reactie