Nieuw handvat gevonden in de strijd tegen aderverkalking

Fenna Braam VrouwenHart redactie

Onderzoekers van het Radboudumc hebben mogelijkheden ontdekt voor een nieuwe therapie in de strijd tegen aderverkalking. Het eiwit prosaposine bleek een belangrijke rol te spelen in de energiehuishouding van de ontstekingscellen. Door hierop in te spelen wisten de onderzoekers aderverkalking in muizen te verminderen. Het onderzoek werd in maart 2021 gepubliceerd in Science Translational Medicine.

Aderverkalking 

Aderverkalking (atherosclerose) is een aandoening die wordt gekenmerkt door de vorming van zogenaamde ‘plaques’ in de vaatwand. Deze plaques zijn ophopingen van onder andere vet, cholesterol en kalk. Hierdoor worden deze vaten niet alleen nauwer, maar ook minder elastisch. Dit zorgt ervoor dat organen minder bloed kunnen ontvangen. In de laatste stadia van aderverkalking kan de plaque ook openscheuren, waarna de propjes die hierdoor vrijkomen verstoppingen kunnen veroorzaken op andere plekken in het bloedvat. Hierdoor kan bijvoorbeeld de bloedtoevoer van het been (tijdelijk) worden afgesloten. In de ergste gevallen veroorzaken deze propjes een hart- of herseninfarct. [1] 

Ontstekingscellen in aderverkalking 

Vroeger dacht men dat aderverkalking puur en alleen werd veroorzaakt door een ongezonde levensstijl. Inmiddels weten we dat ook ontstekingen een belangrijke rol spelen in de vorming en het openscheuren van plaques in de vaatwand. Bij muizen is zelfs gebleken dat je bepaalde onderdelen van deze ontstekingscellen kan ‘uitschakelen’ en daarmee aderverkalking kan verminderen [2]. Van alle soorten ontstekingscellen die in ons lichaam te vinden zijn, spelen de zogenaamde ‘macrofagen’ de belangrijkste rol in aderverkalking.  

Energieverbruik 

Zoals alle cellen van het lichaam, hebben deze macrofagen energie nodig om te kunnen werken. De kans dat een plaque openscheurt wordt gekenmerkt door hoe snel (en hoe veel) energie macrofagen in de plaque verbruiken. Dit bepaalt dus mede de kans op ernstige verstoppingen. Wetenschapper Raphaël Duivenvoorden probeerde met zijn team te ontdekken of je aderverkalking tegen kan gaan door in te spelen op het energieverbruik van deze macrofagen.  

mTOR  

Om te onderzoeken of dit mogelijk is in mensen, keken de onderzoekers eerst naar speciale muizen met aderverkalking. Hierbij richtten ze zich op een eiwitcomplex genaamd mTOR. Dit complex regelt het energieverbruik (en daarmee ook de activiteit) van macrofagen. Met behulp van specifieke remmers, verpakt in minuscule ‘vetbubbeltjes’, konden ze mTOR uitschakelen. Hiermee waren zij in staat de energiehuishouding van macrofagen te ontregelen. Het bleek dat plaques van de muizen al na één week 14% kleiner waren dan bij onbehandelde muizen. Ze zagen ook dat er op die plekken 33% minder macrofagen aanwezig waren, en dat de ‘ontstekingsactiviteit’ ervan met 30% was gedaald. Hierdoor bleek dat de energiehuishouding van macrofagen mogelijk een goed doelwit is voor therapieën in de toekomst. [3] 

Prosaposine 

Na deze ontdekking wilden de onderzoekers meer weten over hoe het proces in elkaar steekt. Eén eiwit bleek erg belangrijk te zijn in de strijd tegen aderverkalking, namelijk prosaposine. Dit eiwit bleek in nauw verband te staan met mTOR, en daarmee dus ook met de energiehuishouding van macrofagen. Uit experimenten bleek ook dat muizen die geen prosaposine kunnen aanmaken aanzienlijk minder aderverkalking en ontsteking vertoonden. Dit gaf aan dat prosaposine mogelijk een doelwit kan zijn voor een nieuwe therapie. Er is dus een sterk verband tussen prosaposine en mTOR gevonden in muizen, maar hoe zit dit bij mensen? Het bleek dat dit verband óók kon worden teruggevonden in mensen. Dit maakt dat de onderzoekers hoopvol kunnen zijn ten opzichte van deze mogelijke nieuwe therapie in de strijd tegen aderverkalking. [3] 

Momenteel schrijven artsen vaak statines voor om aderverkalking te remmen. Dit zijn cholesterolverlagende stoffen die daarbij ook een licht ontstekingsremmend effect kunnen hebben [4]. De mogelijke nieuwe therapie die prosaposine remt, richt zich vooral op het verminderen van ontsteking in aderverkalking. Wellicht is het in de toekomst mogelijk om beide soorten therapieën te combineren voor een optimaal effect. Om hier gegronde uitspraken over te doen, zal er alleen nog een hoop onderzoek naar moeten worden gedaan.  

Man-vrouw verschillen 

Voor alsnog is het lastig te zeggen of het geslacht van patiënten invloed zal hebben op de werking van de therapie. Dit komt doordat er in dit onderzoek te weinig menselijke patiënten zijn onderzocht om conclusies te trekken over de mogelijke invloed van geslacht [3]. Wel is bekend dat er veel verschil kan zitten in het verloop van aderverkalking op basis van geslacht. Vrouwen hebben bijvoorbeeld bepaalde geslachtsgebonden risico’s op verergerende aderverkalking. Zo lopen vrouwen die last hebben (gehad) van pre-eclampsie (een zwangerschapscomplicatie) of de overgang al een aanzienlijk groter risico [5]. Daarentegen wijzen dierproeven uit dat er mogelijk meer ontsteking plaatsvindt in aderverkalking bij mannen. Dit zou betekenen dat mannen meer risico lopen op ernstige gevolgen van aderverkalking. Echter speelde leeftijd bij de dieren in de experimenten hierin ook een belangrijke rol [6]. Het is vaak erg lastig om de specifieke invloed van geslacht te identificeren. In veel studies worden niet beide geslachten onderzocht. Als dit wel gebeurt, is het vaak nog steeds moeilijk om te bepalen wat nou precies zorgt voor het verhoogde risico [6]. Vanwege alle verschillen die zich kunnen voordoen, is het erg belangrijk dat onderzoek zich in de toekomst meer gaat richten op het geslacht als risicofactor. Hiermee zouden therapieën in de strijd tegen aderverkalking beter kunnen worden gecoördineerd op basis van de persoonlijke behoeften van de patiënt.  

Bronnen 

1. Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) z.d., geraadpleegd op 28 september 2021, https://www.umcg.nl/-/aderverkalking-over-de-ziekte.
2. Hansson, G.K. and A. Hermansson, The immune system in atherosclerosis. Nat Immunol, 2011. 12(3): p. 204-12.
3. van Leent, M.M.T., et al., Prosaposin mediates inflammation in atherosclerosis. Sci Transl Med, 2021. 13(584).
4. American Heart Association 2021, geraadpleegd op 28 september 2021, https://watchlearnlive.heart.org/?moduleSelect=chldrg. 
5. Vakhtangadze, T., et al., Gender Differences in Atherosclerotic Vascular Disease: From Lipids to Clinical Outcomes. Front Cardiovasc Med, 2021. 8: p. 707889.
6. Man, J.J., J.A. Beckman, and I.Z. Jaffe, Sex as a Biological Variable in Atherosclerosis. Circ Res, 2020. 126(9): p. 1297-1319.